Θεματικές Ενότητες - Παρουσιάσεις- Πρόγραμμα

Πασχάλης Κιτρομηλίδης
Μέλος Ακαδημίας Αθηνών, Καθηγητής ΕΚΠΑ

Τιμητική Κεντρική Ομιλία

Ευστράτιος Θεοδοσίου
Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ, Πρόεδρος Ένωσης Ελλήνων Φυσικών (ΕΕΦ)

Βενιαμίν Λέσβιος (1759/62, Λέσβος – Ναύπλιο 1824). Η ζωή του και το έργο του  (zoom)

Στρατής Αναγνώστου
Πρόεδρος Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών

Λέσβος και Κυδωνίες (Αϊβαλί) την εποχή του Βενιαμίν Λεσβίου

Οι δραστηριότητες του Βενιαμίν στη Λέσβο και ειδικά στο Πλωμάρι, στον τόπο που γεννήθηκε και αργότερα στις Κυδωνίες, στον τόπο όπου δίδαξε, οφείλονται σε μεγάλο βαθμό από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν στις δύο αυτές περιοχές στο τέλος του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου. Στην παρούσα ανακοίνωση θα εκτεθούν παλαιότερα και νεότερα στοιχεία για τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες των δύο περιοχών με τις ομοιότητες και τις διαφορές που ίσχυαν στις περιοχές αυτές. Ειδικότερα θα γίνει λόγος για το προνομιακό καθεστώς περιοχών της Λέσβου (Μυτιλήνης, Αγιάσου, Πλωμαρίου) και των Κυδωνιών, για το εκκλησιαστικό καθεστώς των παραπάνω περιοχών, καθώς και για τις εκπαιδευτικές δομές που λειτουργούσαν στις δύο περιοχές στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. 

Damien Dessane
Συγγραφέας

Kydonies, Benjamin Lesvios’ second homeland
(Κυδωνίες, η δεύτερη πατρίδα του Βενιαμίν Λεσβίου)

-Georgios Aristides words (1880):

‘Αἱ Κυδωνίαι ὄντως ὑπῆρξαν ἡ δευτέρα πατρὶς τοῦ Βενιαμίν. Ἐν ταύτῃ τῇ πόλει καὶ διὰ ταύτης ἀνετράφη , ἐπαιδεύθη καὶ ἐμεγαλύνθη’.

‘Kydonies was Benjamin second homeland, he was brought up and taught in this city’.

-Benjamin Lesvios short biography (in bold his 16 years stay in Kydonies)

1759 Basil Georgantis is born in Plomari

17 years old, sent to Mount Athos

20 years old, comes to the metochi of mount Athos Pantocrator monastery in Kydonies: Agios Nikolaos church. Studies in Ekonomos (Ioannis Dimitrakellis, 1735-1791) school in Kato Panagia. Stays at his uncle Benjamin and chooses his name when ordained deacon and priest. (2 years)

22 years old, studies in the island of Patmos.

27 years old, studies in the school of Chios led by Saint Athanasios Parios (1722-1813).

30 years old, comes back to Kydonies as a teacher for one year in the school of Ekonomos in Kato Panagia. (1 year)

31 years old, goes to Pisa university in Italy.

32 years old, from 1791 until 1797, studies in the école Polytechnique in Paris. Meets Adamantios Korais (1748-1833) and Antoine-Laurent Lavoisier (1743-1794).

39 years old, studies in the Greenwhich observatory with William Herschel (1738-1822).

40 years old, comes back to Kydonies in 1799, inaugurates the Academy in 1803 of which he is the head teacher. From the start of the Academy he is asked to revoke his theories but continues teaching thanks to many supporters among whom the Archbishop of Ephesus and the Phanariots Mourouzis. 1806-1807, the Academy is closed for suspicion of separatism. 1812, leaves to Mytilene, Lesvos, replaced by Theophilos Kairis (1784-1853) in the Academy. (13 years)

54 years old, lives with Sultan Mahmud II’s physician Count of Zakynthos Georgios De Syllas in Constantinople.

58 years old, received by the court of the hospodar of Wallachia Ioannis Karatzas (1754-1844) to fund Bucharest University, until the hospodar’s escape in 1818.

59 years old, becomes a member of the Philiki Etiaria in Iasi, Moldova.

61 years old, teaches in the Evangeliki school of Smyrna.

62 years old, at the outbreak of the Greek Revolution he is said (Eirinidis, 1877) to have been in Kydonies during the disastrous days of June 1821 (few days).

62 years old, member of the first National Assembly in Epidaurus.

65 years old (1824), dies of typhus in Nafplio.

-The 5th element: Aether (mythology air, Anaxymore fire, Platon Epinomis (Aetherian gods and aerian Daimons), Descartes ‘Ether’, Newton ‘Force’, Mesmer ‘Agent général’ and Magnétisme animal, Lavoisier ‘Fluide universel’, Lesvios ‘Pantachekineton’, Kairis ‘Enylon’, Charcot ‘induction’, Einstein ‘Space’, Freud ‘Mana’.

-Benjamin Lesvios’ legacy, the exhibition about the Academy-Gymnasium-Cumhuriyet school in Kydonies-Aivali-Ayvalık.

Sources:

ANAGNOSTOU Chariklea 1876 Kydonies before 1821

ARGYROPOULOU Roxane 2019 Benjamin Lesvios. Visionary and founder of the freedom of the Greeks

ARISTIDES G.A. 1880 The Life of Benjamin Lesvios, including three letters and two speeches

CHARCOT Jean-Martin 1890 Œuvres complètes tome 9, Hypnotisme

CHOISEUL-GOUFFIER 1809 Voyage Pittoresque, tome 2

EFSTRATIOS Theodosiou; V.N. Manimanis; M.S. Dimitrijevic 2010 The theory of Pantachekineton of Benjamin Lesvios.

EIRINIDIS Dimitrios 1877 Memories of the first years of the national war of 1821 (misspelled 1281) holy struggle’s tragic events

FREUD Sigmund 1922 Group psychology and the analysis of the ego

LAVOISIER Antoine-Laurent de 1789Traité élémentaire de chimie

LAVOISIER Antoine-Laurent de, GUILLOTIN Joseph Ignace, FRANKLIN Benjamin, BAILLY Jean Sylvain 1784 Exposé des expériences qui ont été faites pour l’examen du magnétisme animal

LORD BYRON 1811 Childe Harold’s Pigrimage Canto II

MESMER Franz Anton 1779 Mémoire sur la découverte du magnétisme animal

PLATO 4th c. BC Epimonis

Κωνσταντίνος Πέτσιος
Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

“Συνείδηση” και “ενέργημα” στην φιλοσοφική σκέψη του Βενιαμίν Λεσβίου. (zoom)

Γιώργος Αραμπατζής
Καθηγητής, Φιλοσοφική Σχολή, ΕΚΠΑ

Ο Βενιαμίν Λέσβιος και τα αισθήματα-αξίες (zoom)

Ευθύμιος Νικολαΐδης
Ομότιμος Διευθυντής Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Η σχέση Επιστήμης και Θρησκείας στο έργο του Βενιαμίν Λέσβιου (zoom)

Αθανάσιος Καλαμάτας
Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ, DEA Ιστορίας ΑΠΘ

Χειρόγραφα του Βενιαμίν Λεσβίου στην ιστορική βιβλιοθήκη  του Γυμασίου Μυτιλήνης. Συμβολή στη χειρόγραφη παράδοση των  έργων

Χαρίτων Καρανάσιος
Ακαδημία Αθηνών/ΚΕΜΝΕ

Τα χειρόγραφα της Φυσικής του Βενιαμίν Λεσβίου

Μανώλης Πατηνιώτης
Καθηγητής, ΕΚΠΑ

Πνεύμα τι υλαρχικόν δι’ απάσης της ύλης διήκον» Ο Βενιαμίν, ο Νεύτων και το Πανταχηκίνητον

Είναι γνωστό ότι οι ελληνόφωνοι λόγιοι του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα ήταν εξοικειωμένοι με τη φυσική φιλοσοφία της εποχής τους και ιδιαίτερα με τη νευτώνεια μηχανική. Όταν όμως  διασταυρώνονται με τις εικασίες του Νεύτωνα περί αιθέρα, κρατούν μια μάλλον επιφυλακτική στάση. Στον βαθμό που η κίνηση πηγάζει απευθείας από τον Θεό, η επινόηση ενδιάμεσων φορέων δεν κάνει τίποτα παραπάνω από το να πολλαπλασιάζει άσκοπα τα αίτια και γι’ αυτό οι ευσεβείς και ταυτόχρονα ορθολογιστές λόγιοι την απορρίπτουν κατηγορηματικά. Κατά μία έννοια, στο συγκεκριμένο ζήτημα παραμένουν συνεπέστεροι νευτωνιστές από τον ίδιο τον Νεύτωνα, ο οποίος, σε διάφορα σημεία του έργου του, τείνει να υιοθετήσει μια πιο διαλλακτική στάση. Αυτό δεν ισχύει για όλους, όμως. Ο Βενιαμίν Λέσβιος μοιάζει να υιοθετεί με ενθουσιασμό τις απόψεις περί αιθέρα που απαντούν στο νευτώνειο έργο. Ο Βενιαμίν οδηγεί τις συγκεκριμένες απόψεις στις έσχατες συνέπειές τους αντικαθιστώντας τη δυναμική περιγραφή των φαινομένων με μια μηχανοκρατική εξήγηση που στηρίζεται στη δράση του «πανταχηκίνητου». Το «πανταχηκίνητον» είναι ένα αβαρές ρευστό, το οποίο με την εκροή ή την εισροή του ενεργοποιεί φυσικές διαδικασίες τόσο διαφορετικές μεταξύ τους όσο η περιφορά των ουρανίων σωμάτων και η αισθητηριακή αντίληψη των ζωντανών οργανισμών. Ο Βενιαμίν ως φυσικός φιλόσοφος έχει σημαντική παρουσία στα τέλη του 18ου αιώνα. Είναι «διαπρύσιος» κήρυκας του ηλιοκεντρισμού, αρθρογραφεί για διάφορα επιστημονικά ζητήματα και εκτιμά ιδιαιτέρως τη συμβολή του Νεύτωνα στην ανανέωση της φυσικής φιλοσοφίας. Αν δεχτούμε, λοιπόν, ότι ο λόγος που στρέφεται στην ερμηνευτική επικουρία του «πανταχηκίνητου» δεν είναι η αφέλεια ή η αδυναμία του να παρακολουθήσει τις μαθηματικές επεξεργασίες της νεότερης φυσικής φιλοσοφίας, τότε η περίπτωσή του μπορεί να μας αποκαλύψει ορισμένες σημαντικές όψεις της διανοητικής δραστηριότητας της εποχής του.

Αντώνης Ανδριώτης
Ομότιμος Διευθυντής Ερευνών, ΙΗΔΛ / ΙΤΕ

Πανταχηκίνητον : Ένα πρώιμο μοντέλο φυσικής – πρώιμη ταυτοποίηση της ενέργειας 

Παρ’ ό,τι έχουν διατυπωθει πολλές κριτικές για την θεωρία του Πανταχηκινήτου του Βενιαμίν Λεσβίου, η έρευνά μου έχει δείξει ότι η θεωρία του Πανταχηκινήτου δεν έχει μελετηθεί σε βάθος από την σκοπιά της φυσικής και ίσως αυτός να είναι ο λόγος, που ακόμη δεν της δόθηκε η πρέπουσα θέση στην ιστορία των φυσικών επιστημών. Διαβάζοντας προσεκτικά τα χειρόγραφα της Φυσικής του Βενιαμίν, παρατηρώ ότι η θεωρία του Πανταχηκινήτου ξεδιπλώνεται και αγγίζει όλο το φάσμα των φυσικών φαινομένων, τα οποία και αναλύει σύμφωνα με τις τρέχουσες απόψεις των φυσικών της εποχής αλλά και σε αντιδιαστολή με την δική του θεωρία, αυτή του Πανταχηκινήτου. Ο Βενιαμίν προτείνει ένα πρότυπο φυσικής, ένα μοντέλο φυσικής, όπως θα λέγαμε σήμερα. Ένα πρότυπο που βασίζεται σε μια υπόθεση και μια πρωτότυπη αυτοσυνεπή εσωτερική δυναμική, αυτή της μη τοπικότητας των αλληλεπιδράσεων και της «κυματικής» συμβολής. Με το πρότυπο αυτό, ο Βενιαμίν επεξηγεί τα διάφορα φυσικά φαινόμενα σε αντιδιαστολή με τις τρέχουσες θεωρίες και συγχρόνως αγγίζει με επιτυχία σημερινές θεωρίες της φυσικής. Ο Βενιαμίν έναι ο πρώτος που διαβλέπει έναν και τον αυτό τρόπο με τον οποίον διαδίδονται οι κάθε είδους αλληλεπιδράσεις και προτείνει το Πανταχηκίνητον ως διαμεσολαβητή όλων των αλληλεπιδράσεων.  Έτσι το Πανταχηκίνητον παίρνει τον ρόλο και τα χαρακτηριστικά και ταυτοποιεί την έννοια της Ενέργειας. Μ’ αυτή την ιδιότητα αποκτά εγγενή χαρακτηριστικά παγκοσμιότητας, πού όμως δεν το αναγάγει σε κοσμολογικό πρότυπο. Χωρίς υπερβολή, είναι ένα από τα πρώτα παγκοσμίως προταθέντα πρότυπα φυσικής που ανταγωνίζεται επάξια αυτά των Benjamin Franklin, Charles Augustine Coulomb, Christian Huygens και Leonhard Euler τα οποία και κριτικάρει ο Βενιαμίν Λέσβιος.   

Νίκος Παπανικολάου
Μαθηματικός, MSc

O Βενιαμίν Λέσβιος και τα Μαθηματικά του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

Ο Βενιαμίν Λέσβιος συγκαταλέγεται στους πρωτοπόρους Έλληνες διανοητές που εισήγαγαν στη διδασκαλία τους τα Μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες. Πρόκειται για ενέργεια κυριολεκτικά διαφωτιστική για το μέλλον των ελληνόπαιδων και όχι επειδή χρονικά ανήκει στην περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Αποτελεί, όμως και ενέργεια σχεδόν επαναστατική, σίγουρα ριψοκίνδυνη και ίσως επικίνδυνη για την φυσική του υπόσταση. Πράγματι, δεν αποφεύχθηκε η σύγκρουση με την Εκκλησία με αίσια, ευτυχώς, έκβαση. Είτε από παραδοσιακή ανασφάλεια είτε από αμυντική στάση απέναντι στην αμφισβήτηση της παντοδυναμίας του λόγου της, η Εκκλησία εναντιώθηκε στην εισαγωγή της διδασκαλίας των Μαθηματικών.  Παρόλα αυτά η δυναμική του κινήματος του Διαφωτισμού ήταν τέτοια, που κάθε μυημένος στην ευρωπαϊκή παιδεία, όπως ο Λέσβιος, δεν μπορούσε να αντικρύζει τον κόσμο χωρίς την οργανική του σύνδεση με την σύγχρονη μαθηματική Φυσική. Σύνδεση τόσο βαθιά  που είναι φιλοσοφική και μετασχηματιστική του τρόπου  θέασης του κόσμου, μετά από την Επιστημονική Επανάσταση του 16ου και 17ου αιώνα.

Καθώς ο  ελληνικός κόσμος δεν είχε την ευκαιρία να βιώσει το κύμα της Αναγέννησης, συμμετείχε στο Διαφωτισμό ως αποδέκτης ήδη σχεδιασμένων αντιλήψεων, στάσεων και φιλοσοφικών κινημάτων.  Το ίδιο, βέβαια, ισχύει και στην παραγωγή Μαθηματικών. Κατά τον 17ο αιώνα οι μαθηματικοί στην ηπειρωτική Ευρώπη και ο Νεύτωνας στην Αγγλία  θέτουν τις βάσεις των ρηξικέλευθων – στα όρια του επαναστατικού – επινοήσεων του Διαφορικού και Ολοκληρωτικού Λογισμού και της Αναλυτικής Γεωμετρίας. Καθώς αυτές οι έννοιες ενσωματώνονται στα Μαθηματικά και ο 18ος αιώνας μπαίνει στο δεύτερο μισό του, ανακύπτουν πολλά ερωτηματικά και σύγχυση γύρω από τις βασικές έννοιες του ρυθμού μεταβολής, των απειροστών και των διαφορικών. Έτσι, η μαθηματική έρευνα εξελίσσεται δραστικά από σημαντικούς μαθηματικούς – Euler, αδερφοί Bernoulli, Maclaurin, Taylor. Την ίδια περίοδο, η γαλλική σχολή των μαθηματικών εκπροσωπείται, επίσης, από μεγάλα ονόματα, όπως των D’ Alembert, Clairaut, Lagrange, Monge, Laplace, Carnot. Το δίχως άλλο, όταν ο Λέσβιος σπούδαζε στην Ευρώπη, όχι μόνον κανείς δεν αμφισβητούσε τη χρησιμότητα των Μαθηματικών στην περιγραφή του φυσικού κόσμου, αλλά πλέον αντιμετωπίζονταν ως ικανά και αναγκαία για να εξαγάγουν, να εξηγήσουν και να ποσοτικοποιήσουν επιστημονικά τους νόμους που ορίζουν τη λειτουργία του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας αντιμετώπισης, αποτελεί η απολύτως  επαναστατική θεωρία καύσης του Lavoisier που κοντά του μαθήτευσε ο Λέσβιος. Στην εισήγηση θα μελετήσουμε πώς ο Λέσβιος μεταφέρει τις νέες μαθηματικές αντιλήψεις στις σχολές του ελληνόφωνου χώρου. Επίσης, θα αναφερθούμε στη σχολή των Κυδωνιών όπου διδάσκονταν τυπική αριθμητική και Ευκλείδεια Γεωμετρία. Τέλος θα σχολιάσουμε το κάπως ειρωνικό γεγονός ότι, ενώ τα ελληνόπουλα άρχισαν να διδάσκονται την Ευκλείδεια Γεωμετρία, στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ξεκινούσε η αποκαθήλωσή της από το βάθρο της επιστημονικής έρευνας με την είσοδο των μη Ευκλείδειων Γεωμετριών.

Δημήτριος Πατσόπουλος
Δρ. , Συγγραφέας

Ένας νεωτερικός Ευκλειδης στην απλοελληνικη για το λαο οι παραδοσεις γεωμετριας του Βενιαμιν στις Κυδωνιες

Σε συνέχεια μιας παλαιότερης έρευνάς μας για τις ιστορικές αναφορές στο έντυπο βιβλίο γεωμετρίας (Βιέννη 1820) και τα χειρόγραφα (μεταξύ 1805-1812, Κυδωνίες και 1818, Ιάσι), που δημοσιεύθηκε στα πρακτικά του συνεδρίου του 2009, με την εργασία αυτή προχωράμε στην τοποθέτηση της γεωμετρίας του σε σχέση με τις υπόλοιπες της εποχής του. Εξετάζοντας 5 χειρόγραφα των παραδόσεων γεωμετρίας (4 από τις Κυδωνίες και 1 από  το Ιάσι εκ των οποίων τα 3 χρονολογημένα:1805, 1812 και 1818) και το έντυπο δείχνουμε ότι:

1. Τα χειρόγραφα διασώζουν μόνο μια εκδοχή της γεωμετρίας, αυτή που γράφτηκε και διδάχθηκε για πρώτη φορά στις Κυδωνίες (μεταξύ 1800-1805). Αυτή η εκδοχή είναι που διαδόθηκε μέσω των μαθητών.
2. Τα χειρόγραφα διαφέρουν από το έντυπο του 1820 σε σχέση την ύλη της γεωμετρίας και τις υποσημειώσεις (αλλά και τη γλώσσα, που είναι πιο απλή από του εντύπου). Επίσης έχουν λεπτές επιστημολογικές διαφορές από αυτό.
3. Η εκδοχή της γεωμετρίας που περιέχουν τα χειρόγραφα, αν και ακολουθεί το κείμενο του Ευκλείδη (όπως και οι τυπωμένες γεωμετρίες του 18^ου αιώνα των Ανθρακίτη-Βασιλόπουλου, Βούλγαρη, Θεοτόκη) περιέχει νεωτερικά στοιχεία (πρωτότυπη επιστημολογική τοποθέτηση, αλγεβρικό τρόπο έκφρασης των γεωμετρικών πράξεων, σχόλια για την ακρίβεια).
4. Ειδικά ως προς τη γλώσσα η γεωμετρία στα χειρόγραφα είναι γραμμένη, όπως όλα τα διδακτικά συγγράμματα του Βενιαμίν, στην κοινή γλώσσα (απλοελληνική), η οποία διατηρεί πάντως μεγάλο μέρος της ευκλείδειας ορολογίας.
5. Τα χειρόγραφα δείχνουν ότι ο Βενιαμίν ήθελε να γίνει κατανοητή η γεωμετρία από όλους τους μαθητές (η γλώσσα να μην είναι πρόβλημα για αυτούς) και ταυτόχρονα να ακολουθεί την παράδοση του Ευκλείδη, προσαρμοσμένη πάντως στον σύγχρονο (του Βενιαμίν) μαθηματικό τρόπο, δηλ. την άλγεβρα. Μάλιστα, χρήση περισσότερων αλγεβρικών στοιχείων γίνεται στο έντυπο του 1820.
6. Τελικά, η γεωμετρία του Βενιαμίν, ειδικά στην εκδοχή των χειρογράφων, είναι μια νεωτερική εκδοχή του Ευκλείδη γραμμένη σε απλή γλώσσα για να γίνει εύκολα κατανοητή. Επηρεάζεται από γαλλικές γεωμετρίες αλλά είναι δική του σύνθεση και δεν είναι Legendre. Αυτόν θα τον φέρει για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο πιο ευφυής μαθητής του Βενιαμίν: ο Θ.Καΐρης το 1814, έχοντας δεχτεί την επίδραση του Βενιαμίν (χωρίς να την ομολογεί) θα διδάξει στις Κυδωνίες τον πραγματικά νέο Ευκλείδη, τον Legendre (χωρίς αυτό να γίνει στην απλοελληνική). Xωρίς την καινοτόμο διδασκαλία του Βενιαμίν, σταθμό για τη μετάβαση στη νεωτερική γεωμετρία, δεν θα μπορούσε να γίνει αυτό. Το ίδιο όπως και χωρίς τη νεωτερική Ακαδημία των Κυδωνιών, της οποίας ο ρόλος στην πρωτοπόρα διδασκαλία των επιστημών μένει να αναγνωριστεί (μετά τη δημοσίευση εντός του 2024 της ανέκδοτης γεωμετρίας του Καΐρη, από τον υπογράφοντα, να δημοσιευθεί η ακόμα πιο πρωτοποριακή Άλγεβρα του Βενιαμίν).

Κωνσταντινος Κωνσταντόπουλος
Υποψήφιος Διδάκτορας, ΕΑΠ

Τα Στοιχεία Αριθμητικής του Βενιαμίν Λέσβιου ως μεθοδικό εγχειρίδιο της μαθηματικής εκπαίδευσης στην προεπαναστατική Ελλάδα (zoom)

Γιώργος Βλαχάκης
Καθηγητής, Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Ο Βενιαμίν Λέσβιος και η δημοσία σφαίρα της εποχής του. Μια πρώιμη απόπειρα επικοινωνίας της επιστήμης

Ηλίας Τεμπέλης
Καθηγητής, Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

Η απήχηση απόψεων του Βενιαμίν Λεσβίου και του Γρηγορίου Κωνσταντά περί ευδαιμονίας στο Ἀπάνθισμα τῶν Ἐγκληματικῶν

O Βενιαμίν Λέσβιος, έχοντας εμπνευσθεί από τη φυσιοκρατία του 18ου αι. και τη Γαλλική Επανάσταση, συζητούσε εκτενώς τις ιδιότητες των νόμων, οι οποίοι πρέπει να αποσκοπούν στην ευδαιμονία όλων των ανθρώπων επί της γης, όπως, επίσης, και τον τρόπο, με τον οποίο οι νομοθέτες πρέπει να λειτουργούν ως «διερμηνευταί της φύσεως». Από την άλλη πλευρά, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς (1758-1844) εκδήλωνε έντονο ενδιαφέρον για τους θεσμούς, που αποβλέπουν στο κοινό καλό και το δημόσιο συμφέρον, ενώ επαινούσε την «ευζωΐαν» και τον «πολισμόν» των ευρωπαϊκών χωρών, οι οποίες, με την ευνομία και ευταξία τους, έπρεπε να γίνουν παραδείγματα προς μίμηση από τους Έλληνες. Ο ίδιος, μάλιστα, στηλίτευε την ανομία, που επικρατούσε στο οθωμανικό κράτος, όπου δεν προστατεύονταν τα δίκαια του ανθρώπου, όπως η ζωή, η περιουσία, η τιμή και η ελευθερία. Το 1823 αυτοί οι δύο σημαντικοί εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, χωρίς να είναι νομικοί, συμπεριελήφθησαν στα μέλη της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για τον πρώτο Ποινικό Κώδικα της ελεύθερης Ελλάδας, που έμεινε γνωστός ως Ἀπάνθισμα τῶν Ἐγκληματικῶν και ίσχυσε μέχρι το 1834. Στην ανακοίνωση εξετάζεται ο βαθμός της άμεσης ή έμμεσης απήχησης αυτών των απόψεων στον εν λόγω Κώδικα.

Σοφία Κουκουβίνου
Δρ Παιδαγωγικής, Εντεταλμένη Διδάσκουσα
Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας & Επιστημών της Αγωγής

Η επίδραση του Γερμανικού Διαφωτισμού στη σκέψη και το έργο του Βενιαμίν Λεσβίου.

Η θεματική της παρούσας ομιλίας είναι: Η επίδραση του Γερμανικού Διαφωτισμού στη σκέψη και το έργο του Βενιαμίν Λέσβιου.

Αυτό το θέμα επιτρέπει την εξερεύνηση των ακόλουθων υποθεμάτων:

1. Η εκπαίδευση του Βενιαμίν Λέσβιου και πώς οι φιλοσοφικές και επιστημονικές ιδέες του Γερμανικού Διαφωτισμού επηρέασαν τη σκέψη του.
2. Συγκριτική ανάλυση των ιδεών του Λεσβίου με εκείνες σημαντικών φιλοσόφων του Γερμανικού Διαφωτισμού, όπως ο Immanuel Kant και ο Gottfried Wilhelm Leibniz.
3. Ο ρόλος του Βενιαμίν Λεσβίου στη διάδοση του Διαφωτισμού στην Ελλάδα και η συμβολή του στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας.
4. Η διδασκαλία και τα γραπτά του Βενιαμίν Λεσβίου και πώς αντανακλούν τις επιρροές από τον Γερμανικό Διαφωτισμό. 

Αικατερίνη Στεφανοπούλου
Master’s Φιλοσοφίας, Εκπαιδευτικός

Η αρετή της δικαιοσύνης στον πολιτικό στοχασμό του Βενιαμίν Λέσβιου

Ο Βενιαμίν Λέσβιος, σημαντικός λόγιος, κληρικός και διδάσκαλος του Γένους θα αναδειχθεί λόγω της πολυσχιδούς προσωπικότητάς του σε διακεκριμένο επιστήμονα και φιλόσοφο, με πλούσιο συγγραφικό έργο. Στην καμπή του 18ου αιώνα, ο Βενιαμίν Λέσβιος γνώρισε τις νεωτεριστικές ιδέες της Ευρώπης, αφουγκράστηκε τις επιστημονικές επαναστάσεις και κοινωνικές ανακατατάξεις και κατάφερε να συνδυάσει τη θεωρία με την πράξη, τη συγγραφή με τη διδασκαλία.

Η ενασχόληση με την ηθική και πολιτική σκέψη του Βενιαμίν Λέσβιου αποτελεί πρόκληση για τον μελετητή.  Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι να αναδειχθούν οι πτυχές του ηθικοπολιτικού στοχασμού του, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αρετή της δικαιοσύνης, όπως αυτή αναλύεται στο έργο του «Στοιχεία Ηθικής». Θα διερευνηθεί, λοιπόν, η έννοια της δικαιοσύνης, ως δεσπόζουσας αρετής που σχετίζεται αφενός με τη φρόνηση και αφετέρου με την κοινωνική της διάσταση  («προς έτερον»), εστιάζοντας στη σχέση της με το δίκαιο και τους νόμους και στη συμβολή της στη συγκρότηση της πολιτείας. Στο ίδιο πλαίσιο, η σχέση της αδικίας και της δικαιοσύνης με τη γνώση αποτελεί ένα εξίσου ενδιαφέρον ζήτημα προς διερεύνηση στο φιλοσοφικό στοχασμό του, ο οποίος είναι άμεσα συνυφασμένος με την πολιτική πράξη. Άλλωστε, η ίδια η ζωή του Λέσβιου φανερώνει ότι δεν συνέβαλε μόνο στην ιδεολογική προετοιμασία του Αγώνα αλλά προσέφερε με τον πιο έμπρακτο τρόπο τις υπηρεσίες του στο επαναστατημένο έθνος.

Η ευρυμάθεια του στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, την ιστορία και τη νεότερη φιλοσοφική σκέψη θα μας οδηγήσει να εντοπίσουμε τις επιρροές που έχει δεχθεί από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, από τους συγχρόνους του, όπως τον Κοραή καθώς και από τους Montesquieu και Rousseau και από τη σχολή των Φυσιοκρατών. Θα διαπιστώσουμε ότι ο Λέσβιος διαπνέεται από τα ιδεώδη του ανθρωπισμού που πρεσβεύει ότι η λογική ικανότητα του ανθρώπου είναι ικανή να καλλιεργηθεί και να δημιουργήσει τον κοινωνικά ενάρετο άνθρωπο. Ο φιλελεύθερος στοχασμός του, απόρροια ίσως της πολύχρονης παραμονής του στην Ευρώπη, έχει ως βάση του τον ορθό λόγο, χωρίς βέβαια να εγκαταλείπει και το ορθόδοξο δόγμα. Μελετά τα πολιτεύματα και προκρίνει τη φιλελεύθερη δημοκρατία, ήτοι την αντίσταση των λαών για την απόκτηση της ελευθερίας τους και αναζητά την κατάκτηση του απώτερου σκοπού, της ευδαιμονίας. Ο ίδιος θα αποδείξει στο έργο του ότι δεν υφίσταται χάσμα μεταξύ δυτικής φιλοσοφίας και ελληνικής παράδοσης (αρχαίας, βυζαντινής, νεότερης) και θα εδραιώσει τον νεοελληνικό επαναστατικό ριζοσπαστισμό.

Παναγιώτα Βάσση
Δρ. Φιλοσοφίας

«Φυσικό δίκαιο και ελευθερία στα Στοιχεία Ηθικής του Βενιαμίν Λέσβιου».

Η περίπτωση του Λέσβιου φιλοσόφου Βενιαμίν Γεωργαντή ή Γεωργαντέλλη ή Καρρέ, εγγράφεται στην πιο δραστήρια (ακτιβιστική) πτέρυγα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, καθώς ο Πλωμαρίτης λόγιος συνέβαλε αποφασιστικά, όχι μόνο με τους λόγους του αλλά και με τις ενέργειές του, στην προετοιμασία της ελληνικής Επανάστασης και στον φωτισμό του Γένους. Στην παρούσα εισήγηση- με αφορμή τη συμπλήρωση 200 ετών από τον θάνατό του στο Ναύπλιο το 1824- θα αναδείξουμε πώς η έννοια του φυσικού δικαίου επιστρατεύεται από τον Βενιαμίν προκειμένου να θεμελιώσει το ζήτημα της ελευθερίας στο έργο του Στοιχεία Ηθικής. Συγκεκριμένα, το φυσικό δίκαιο στον Διαφωτισμό χρησιμεύει ως πολιτικό εργαλείο απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας για τη διεκδίκηση πολιτικών ελευθεριών. Στην παραφυάδα του Διαφωτισμού στον ελλαδικό χώρο, ο Βενιαμίν, αξιοποιώντας τα πνευματικά του φορτία μέσα από τις σπουδές του στη Χίο, τις Κυδωνίες, την Πίζα και το Παρίσι και συνδυάζοντας την επαγωγική μέθοδο των φυσικών επιστημών με τη φιλοσοφία, κατορθώνει να θεμελιώσει μεταφυσικά και πολιτικά την ελευθερία, μέσω της αυτεξουσιότητας του ανθρώπου.

Λέξεις- κλειδιά: Διαφωτισμός (ευρωπαϊκός και νεοελληνικός), Ηθική, φυσικό δίκαιο, ελευθερία, αυτεξούσιο.

Νίκος Τζ.  Σέργης
Εντεταλμ. Διδάσκων, Τμ. Κοινωνιολογίας, Παν. Αιγαίου

Εφαρμογές της επιστημολογίας:  Η «ασυμμετρότητα των Παραδειγμάτων» στους καιρούς του Βενιαμίν Λέσβιου

Ο Βενιαμίν Λέσβιος αποτελεί μια περίπτωση φιλοσόφου, φυσικού επιστήμονα και πολιτικού που πρωταγωνίστησε ταυτόχρονα, τόσο στις ιστορικές εξελίξεις που οδήγησαν στη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους όσο και στις σύστοιχες διαμάχες των ιδεών (επιστημονικών και φιλοσοφικών). Όπως ανέπτυξα προ 15ετίας στο προηγούμενο συνέδριο προς τιμήν του, στο Πλωμάρι πάντα, καθοριστικό παράγοντα για αυτή τη θέση του στην Ιστορία της Φιλοσοφίας αποτελεί ο «καθολικός στοχασμός» του Λέσβιου. Ο νεοέλληνας λόγιος μετέχει και στα δύο ρεύματα ιδεών που κονταροχτυπήθηκαν για την «ταυτότητα» του νεοελληνικού κράτους: βρίσκεται στο πλευρό της Εκκλησίας, δια μέσου της ιεροσύνης, και, ταυτόχρονα, παρεμβαίνει ως φορέας του άρτι αφιχθέντος «διαφωτισμού», δια μέσου της παιδαγωγικής του ιδιότητας. Έτσι, καταλήγει στο κέντρο της σύγκρουσης ιδεών, με τη διακινδύνευση, μάλιστα, της αποβολής του από τους φορείς της ορθοδοξίας. Με εφαλτήριο τα ανωτέρω, στην εισήγηση θα μελετήσουμε τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, με γνώμονα την επιστημολογία του Thomas S. Kuhn και, συγκεκριμένα την αλλαγή (επιστημονικού) «Παραδείγματος» που διακυβεύτηκε στους καιρούς του Βενιαμίν. Μεθοδολογικά θα χρησιμοποιηθούν, τόσο οι θεμελιώδεις κανόνες της Ιστορίας της Φιλοσοφίας όσο και το κουνιανό μοντέλο – αρχέτυπο της Φιλοσοφίας της Επιστήμης, προκειμένου να εμπεδωθεί η «διαλεκτική» του ορθόδοξου ησυχασμού με τις απαιτήσεις της νεόκοπης τότε στους νεοέλληνες λογίους ορθολογικότητας. Παρακάμπτοντας το ζήτημα που προκύπτει από τη νέας μορφής αντιπαράθεση πλατωνισμού – αριστοτελισμού στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, θα επιχειρηθεί η απάντηση στην ακόλουθη υπόθεση εργασίας: πληροί η κατάληξη της μάχης μεταξύ ιδεών στους καιρούς του Λέσβιου τα αιτήματα της «αλλαγής Παραδείγματος» (κατά Kuhn) και ποια αποτελέσματα έχει η εν λόγω κατάληξη (με ή χωρίς νικητή) στην «ιδεολογία» που διαμόρφωσε την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους; Έχοντας κατά νου τη θέση που κατέχει ο Γαλιλαίος στην Ιστορία της επιστήμης, καθορίζοντας αποφασιστικά τη διαμόρφωση του κουνιανού μοντέλου, μπορούμε να αξιολογήσουμε αντιστοίχως και, τηρουμένων των αναλογιών ασφαλώς, τη σπουδαιότητα του Βενιαμίν Λέσβιου ως προς την έκβαση της εγχώριας αντιπαράθεσης.

Ευστρατία Αμπατζή
Δρ. Φιλοσοφίας

Eπιστημολογική Αποκατάσταση:
H Συμβολή του Έργου του Βενιαμίν Λεσβίου στον Χώρο της Μεταφυσικής και Φυσικής

Οι έννοιες Συλλογισμοαισθήματα και Πανταχηκίνητον αποτελούν τους κομβικούς όρους της Γνωσιολογίας, Μεταφυσικής και Φυσικής του Βενιαμίν Λεσβίου. Είναι όροι πρωτότυποι κι ενδεικτικοί του νοήματός τους.

Ο Bενιαμίν συντάσσεται με τον αποκλεισμό των εμφύτων ιδεών από τη νόηση από τον Locke, και ασκεί κριτική κατά του δυϊσμού του Deskartes. H δημιουργία των αισθημάτων στον εγκέφαλο έχει νοητική προέλευση αφού και τα αισθήματα είναι αποτέλεσμα συνδιασμού του αισθάνεσθαι και του διανοείσθαι. Ο σχηματισμός τους αφορά: α) στην εισδοχή και μεταφορά των ερεθισμάτων των αισθήσεων δια του μέσου Πανταχηκινήτου στον εγκέφαλο κι όχι δια των ζωϊκών πνευμάτων στο κωνάριο και β) στην δημιουργία τους από την προτέρα γνώση των αντιστοίχων ιδεών, βάσει συλλογισμών. Τα αισθήματα είναι συλλογισμοαισθήματα. Καταληκτικώς η γνωσιοθεωρία του συμπεριλαμβάνει την αίσθηση και την νόηση που περιχωρούνται και αλληλοδημιουργούνται και αποτελεί συνδιασμό της αισθησιοκρατίας και της νοησιαρχίας.

Το αδύνατον της εξ αποστάσεως μετάδοσης της κινήσεως άνευ μέσού τινος, οδηγεί τον Βενιαμίν σε δρυμία κριτική της νευτώνειας βαρύτητας. Λαμβάνοντας από τον Αριστοτέλη την θεωρία περί αιθέρος και του μεταξύ-διαφανούς, την εμπλουτίζει με την υπόθεση του μέσου πανταχηκινήτου και γίνεται εισηγητής της εννοίας του πεδίου. Ερμηνεύει την έλξη των σωμάτων, την δημιουργία των αισθήσεων και συλλήβδην της κινήσεως. Καθ’ όσον το πανταχηκίνητον ταυτίζεται με την έννοια της ενέργειας και του φωτός, που νοείται διττώς ως σώμα και ως κύμα, πλην του ηλεκτρισμού και μαγνητισμού ερμηνεύει το φαινόμενο της συμβολής. Είναι υπεύθυνο για τις αλληλεπιδράσεις των δυνάμεων της φύσεως. Ο Β.Λ. πλην του δυϊστικού γνωσιολογικού συστήματος γίνεται εισηγητής της εννοίας του πεδίου και των σύγχρονων ενοποιητικών θεωριών.

Για τις καινοτομίες αυτές θεωρούμε απαραίτητη την επιστημολογική αναγνώριση του έργου του.

Περρή Μαρία Βάγια
ΜΑ σε Γλωσσολογία, Μετάφραση και Συγκριτική Λογοτεχνία

Η επιρροή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στη σκέψη του Βενιαμίν και η σημασία του έργου του στο εθνικό και ευρωπαϊκό στερέωμα.

Σ’ αυτή τη παρουσίαση γίνεται μια ενδοσκόπηση στις ιστορικές αναφορές σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το Βενιαμίν και το έργο του στην Ακαδημία των Κυδωνιών. Οι αναφορές αυτές αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της Ακαδημίας, που ήταν τόσο μεγάλη ώστε η φήμη της να ξεπεράσει τα τοπικά και εθνικά μας όρια και να εξαπλωθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Επίσης, είναι άξιο αναφοράς το ότι μετά από σύγκριση της δομής και της λειτουργίας της Royal Society με την Ακαδημία των Κυδωνιών προκύπτει ότι αυτή η επιστημονική εταιρία λειτούργησε ως πρότυπο για την Ακαδημία των Κυδωνιών, γεγονός που υποδηλώνει την βαθειά γνώση και ευρεία κατάρτιση του Βενιαμίν, η οποία ξεπερνά τα εθνικά μας όρια.        

Ακολουθεί μια σύντομη συγκριτική ανάλυση των ιδεών και του έργου του Άγγλου φιλόσοφου και στοχαστή του Διαφωτισμού John Locke (1632-1704) με τις ιδέες και το έργο του Βενιαμίν. Από αυτή την ανάλυση προκύπτει πως οι ιδέες του Άγγλου στοχαστή αντικατοπτρίζονται στο έργο του Βενιαμίν, παίρνουν νέα μορφή και αναπροσαρμόζονται για να δημιουργήσουν ένα νέο θησαυρό γνώσης, το όφελος του οποίου θα καρπωθεί το ελληνικό έθνος όταν μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς θα αποφασίσει να διεκδικήσει τα ανθρώπινα δικαιώματά του και την εθνική του ταυτότητα. Έτσι έχουμε ένα παράδειγμα μελέτης της λεγόμενης «sovranazionalità», της υπερεθνικότητας, στην οποία αναφέρεται ο ισπανός μελετητής της συγκριτικής λογοτεχνίας  Claudio Guillén (1924-2007) στο βιβλίο του L’Uno e il molteplice.